سندبادنامه (کتاب)
سِندبادنامه یا کتاب حکیم سندباد یا داستان هفت‌وزیر، داستانی قدیمی است که ظاهرا از هندی به فارسی آمده و در زمان ساسانیان به پهلوی ترجمه شده است. مسعودی این کتاب را از تألیفات سندباد حکیم از حکماء معاصر کوش پادشاه هند دانسته است. در قرن ششم هجری، محمد بن علی ظهیری سمرقندی ترجمه‌ای فارسی از سندبادنامه نمود و این اثر پس از او شهرت بسیاری پیدا کرد.
موضوع و محتوای کتاب
کتاب سندبادنامه در موضوع آداب کشورداری و رفتار با رعیت است و از حیث ترکیب و ساختمان، شبیه «کلیله و دمنه» است، یعنی یک داستان اصلی که در ضمن آن حکایتها و قصص دیگری نیز می آید و آن داستان اصلی شبیه داستان سیاوش و سودابه و قصه یوسف و زلیخا است.
در سندبادنامه ظهیری سمرقندی که شامل یک حکایت اصلی و سی و سه حکایت فرعی است، علم اداره مملکت و رفتار با رعیت بیان شده است. سبک قصه در قصه به مؤلف امکان داده است که حکایات متعدد تمثیلی را در اثر خود وارد کند که هدف کلی آنها پند و اندرز است.
سمرقندی این کتاب را با استفاده از آیات قرآن، احادیث، ابیات و امثال فارسی و عربی، صنایع مختلف ادبی و ... آنگونه که در آن دوره معمول بوده، به نثر فنی آراسته است.
ترجمه و بازنویسی کتاب
«سندبادنامه» نخست به دستور نوح بن منصور سامانی توسط خواجه عمید ابوالفوارس فناروزی به فارسی دری ترجمه شد.
همچنین این کتاب را به عربی نیز ترجمه کردند، تحت عنوان «حکایة الملک المتوج مع امراة الملک و الحکیم السندباد و سبع الوزراء و حکایة کل واحد منهم».
و چنانکه گفته شد، ظهیری سمرقندی - از مترسلان و کاتبان ایرانی - در قرن ششم هجری، ترجمه‌ای فارسی از سندبادنامه نمود و این اثر پس از او شهرت بسیاری پیدا کرد.
گفتنی است مجموعه «کارنامه دانشوران ایران و اسلام» که به اهتمام «سازمان ملی جوانان و موسسه فرهنگی اهل قلم» فراهم می‌آید و تلخیص و بازنویسی آثار برجسته و متون کهن را عهده دار است، یک جلد را به بازنویسی «سندبادنامه» ظهیری سمرقندی اختصاص داده است.
وضعیت نشر
کتاب سندبادنامه در سال ۱۹۴۸ میلادی توسط احمد آتش در ترکیه تصحیح شده است، لکن با توجه به اشتباهاتی که آن تصحیح دارد، به اشارت و راهنمایی استادان محترم دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران توسط اینجانب بار دیگر تصحیح شده است و این تصحیح با استفاده از ۲ نسخه دیگر که هر دو قدیمی تر از نسخ مورد استفاده در تصحیح نخستین هستند صورت گرفته است.
در آغاز چاپ حاضر، که توسط محمّد باقر کمال‌الدینی تصحیح شده‌است، به اصل و منشا سندبادنامه، سیر تاریخی کتاب سندباد در زبان فارسی، ارزش ادبی و سبک سندبادنامه ظهیری سمرقندی، حکایت‌های سندبادنامه و محتوای آنها، و تأثیر سندبادنامه در ادبیات ایران و جهان اشاره شده است.
منابع
- وبلاگ جلال توکلی.
- معرفی ظهری سمرقندی، سایت آفتاب.
- تجلیل جلیل، کمال الدینی سیدمحمدباقر، اصل و منشا سندبادنامه و سیر تاریخی آن در زبان فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران): تابستان ۱۳۸۰، دوره ۲، شماره ۲ (ضمیمه) در دسترس در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
- سندباد حکیم (بازنویسی کتاب سندبادنامه اثر ظهیری سمرقندی)، سایت ویستا.